ضرورت کاشت نهال بومی

قبل از هر چیز باید گفت: اگر اطلاعات کافی و امکان نگهداری از نهال را ندارید، این لطف را در حق او بکنید و نکاریدش!

درختان گیاهان چوبی بزرگ و مقاومی هستند که 33 درصد از اکسیژن موجود در زمین را فراهم می کنند. نفس ما به طراوت و سلامت این دیرپایان بلندقامت بستگی دارد. این گونه ارزشمند گیاهی در بیشتر خاک های زمین یافت می شود. در سالهای اخیر درخت هم قربانی زیاده خواهی انسان شد. به طوری که بدون در نظر گرفتن نقش زیست محیطیش آن را مورد بهره کشی اقتصادی غیراصولی و بیش از اندازه قرار دادند.

امروزه تنها به دو دلیل برای درختان ارزش قائل هستند: یکم میوه (جهت تامین نیاز بازارهای میوه، فروش و بهره کشی اقتصادی) و دوم چوب (جهت تامین نیاز صنعت چوب و کاغذ، فروش و بهره کشی اقتصادی). این در حالیست که درختان نقش بسیار مهمی در ایجاد اکوسیستم سالم دارند. نگاه اقتصادی صرف به این موجود ارزشمند، یک بی احترامی بزرگ به آن می باشد. در گذشته نه چندان دور درخت یک موجود زنده مقدس به حساب می آمد. درختان بومی جایگاه ویژه ای در میان فرهنگ، تاریخ و اعتقادات مردم داشتند. یک درخت برای بومیان آنقدر ارزش داشت که قطع کردن آن را برابر با گرفتن جان یک جوان می دانستند. البته که در گذشته به درستی بر این هدیه گرانبهای طبیعت ارزش گذاری می شد.

امروزه با هدف جذب مخاطب و تامین منابع مالی، شاهد فعالیت های غیراصولی افراد یا مجموعه هایی هستیم که شتابان به سمت ناکجاآباد نهالکاری آمده اند. این امر بدون در نظر گرفتن شاخص های علمی میسر نخواهد بود و نه تنها کار درستی نیست بلکه برای طبیعت آسیب محسوب می شود. یکی از مهمترین نکاتی که در کاشت نهال در کشور ما رعایت نمی شود استفاده از “نهال بومی” است. نهال بومی همانطور که از نامش پیداست به نهالی گفته می شود که به صورت ژنتیکی و بیولوژیکی اهل و سازگار با آن اقلیم و زیست بوم باشد. اگر یک نهال غیربومی در یک منطقه به اشتباه کاشته شود عواقبی در پی دارد که نابودی خود نهال یا نهال های مجاور، کوچکترین آسیب برآورد می شود. شاید این سوال برای شما ایجاد شود که یک نهال غیربومی چطور می تواند عامل برهم زدن نظم زیست بوم منطقه ای یا نابودی تنوع زیستی شود؟!

مساله بسیار ساده است. فرض کنید فردی که در شمال کانادا متولد شده و به صورت ژنتیکی با اقلیم سرد و خشک و فرهنگ آن کشور سازگاری دارد را به مناطق استوایی ببریم و از او بخواهیم تا بدون ابزار و تکنولوژی از آب و هوا و غذایی که در آنجا موجود است استفاده کند و با افراد آن منطقه تعامل کند. آیا او که یک فرد غیربومی محسوب می شود به طور کلی می تواند آن شرایط فیزیکی، اقلیمی و فرهنگی را به راحتی تاب بیاورد؟ البته که نه.

این فرد نه تنها خود دچار سختی های بسیاری خواهد شد، بلکه در مواردی ممکن است این اختلال ها از ابعاد فردی خارج شده و تبدیل به اشل اجتماعی شود. حتی پس از گذشت چند سال با معضل های غیرقابل جبرانی روبرو خواهیم بود. همان نگرانی های دانشمندانی که سالهاست زنگ هشدارش را به صدا در آورده اند. مهاجرت های غیرضروری که بر پایه آسیب های محیط زیستی و تغییرات اقلیمی در حال رخ دادن هستند. عدم تطابق سطح فرهنگ و آگاهی. عدم وجود جسم و روح سالم در بسیاری از مهاجران آسیب دیده و در نتیجه ایجاد هزینه و بیماری در جامعه مقصد. حتی عدم توانایی برای تاب آوری شرایط آب و هوایی و اقلیمی در بسیاری از موارد. عدم توانایی در پرداخت هزینه های اولیه زندگی و در نتیجه ایجاد گرایش به مسیرهای انحرافی. و بسیاری اتفاقات ناخوشایند اجتماعی دیگر که تهیه یک لیست بلند بالا در این مقاله نمی تواند نمایانگر حتی گوشه ای از این معضل جهانی باشد. این روند برای یک گیاه نیز دقیقا به همین شکل خواهد بود. حتی شاید کمی دردناک تر. چرا که سرعت سازگار شدن گیاهان بسیار کند تر از انسان است و ممکن است قبل از اینکه بتواند خود را با شرایط جدید وفق دهد، از بین برود.

وجود درخت بومی در یک منطقه شرایط زندگی مناسب را برای بی مهرگان و بندپایان بومی فراهم می کند. این اتفاق نخستین و مهمترین گام برای ایجاد تنوع زیستی است. لازم به ذکر است که بیشترین جمعیت تنوع زیستی به بی مهرگان و بندپایان تعلق دارد. قابل درک است که احیا و حفظ این موجودات ارزشمند توسط درخت بومی ستودنیست.

وجود درخت بومی در اقلیم مناسب  شرایط زیست برای جانوران و پرندگان دیگر را هم فراهم می کند. در نتیجه اگر ترکیبی از نهال یا درخت بومی، بی مهرگان و بندپایان بومی، پرندگان و جانوران بومی دیگر را در اختیار داشته باشیم، می توانیم ادعا کنیم که یک اکوسیستم سالم ایجاد کرده ایم. جالب اینجاست که بومی بودن بخش های مختلف یک اکوسیستم در یک منطقه توسط جانداران ساکن در آن منطقه بدون دخالت بیرونی درک می شود. گویی این جانداران به صورت غریزی گونه های طبیعی سازگار با خود را می شناسند و برای ادامه حیات خود همواره آنها را گزینش می کنند. برای ایجاد یک اکوسیستم سالم با پوشش گیاهی مناسب به آگاهی و دانش محیط زیستی نیازمندیم.

در ادامه به فواید دیگر کاشت نهال بومی اشاره می کنیم.

عدم مهاجم بودن نهال بومی

تصور کنید درختی در اقلیم مادری خود دارای سه رقیب است که جمعیت آن را پیوسته ثابت نگه میدارد. یعنی سرعت تکثیر آن به قدری است که با وجود سه رقیب، تجمع و جمعیت این گیاه دارای ثبات و تعادل است. حال تصور کنید این گیاه را به اقلیمی مشابه منتقل می کنید که تنها تفاوت آن عدم وجود تنها یکی از رقبای این گیاه است. دور از انتظار نیست که این گونه طی چند سال به طور چشمگیری رشد کند و حتی بسیاری دیگر از گونه های بومی آن منطقه را تحت شعاع قرار دهد. حتی در مواردی ممکن است تبدیل به گونه ای مهاجم شود و مستقیما باعث مرگ بسیاری از گیاهان بومی شود.

برای مثال گونه ای مانند اوکالیپتوس یا کاج برای ناحیه رویشی هیرکانی مصداق بارز گونه مهاجم هستند. این گونه ها که بومی استرالیا و مناطق سردسیری چون سیبری و شمال اروپا به حساب می آیند به دلیل توانمندی در مقابل شرایط مختلف آب و هوایی و دگرگونی های اقلیمی به راحتی دوام آورده و جز نخستین گزینه های روی میز شهرداری ها و دهیاری های ناآگاه کشور ما هستند. این گونه ها به دلیل رونده بودن ریشه ها، پراکندگی گرده های سمی و سیستم دفاعی حساس و پیشرفته خود، به راحتی اجازه ادامه حیات به نهالی به جز گونه خود را نمی دهند و کاشت نهال در نزدیکی این گونه ها اشتباهی جبران ناپذیر خواهد بود.

پس در صورتی که قصد دارید به صورت خودجوش نهالکاری انجام دهید، سعی کنید حتما از گونه های بومی انتخاب کرده، تا ریسک از بین رفتن پوشش گیاهی طبیعی منطقه را به حداقل برسانید.

تامین خوراک و سرپناه برای موجودات بومی

انسان گیاهان مختلف را به دو دسته ی مثمر و غیر مثمر تقسیم میکند. او درختانی که دارای محصولی(اعم از چوب، میوه، گل و…) قابل معامله باشند “مثمر”، و گیاهانی که دارای محصولی نباشند که بتواند آن را برداشت کند “غیر مثمر” نامگذاری می کند. بدیهی است با این دسته بندی، گیاهان هر چه دارای ثمر بیشتر باشند، سودمند تر پنداشته می شوند. اما متاسفانه انسان این موضوع را فراموش میکند که خود تنها موجودی نیست که حق استفاده از این گیاهان را دارد. چه بسا بسیاری از گیاهان برای انسان هیچ سودی نداشته باشند ولی زندگی هزاران گونه ی جانوری به آن وابسته باشد.

برای مثال میتوانیم به درخت بلوط اشاره کنیم. بلوط با وجود اینکه دارای چوب ارزشمندی است، رشد کندی دارد و مناسب سرمایه گذاری در این زمینه نیست. در عین حال میوه، برگ و بقیه اجزای آن نیز به طور مستقیم سود بسیاری برای انسان ندارد و از این روغیرمثمر نامیده می شود و در نتیجه در ایران شاهد پاک تراشی گسترده ی این گونه هستیم؛ و در بهترین حالت درختان غیربومی، دارای میوه و یا تزئینی و زودرشد را جایگزین آنها می کنیم. غافل از اینکه این گونه ی ارزشمند گیاهی میزبان حداقل 2300 گونه ی جانوری و حشرات است. این درخت تغذیه کننده، مامن و محل تولید مثل طیف گسترده ای از موجودات زنده بوده و ما این اکوسیستم را کاملا مختل میکنیم. تعدادی از این موجودات ممکن است همچنان بتوانند از برخی مزیت های درختی که ما به سلیقه ی خود جایگزین کردیم استفاده کنند، اما این درخت نیاز بسیاری از این گونه ها را نمی تواند آنطور که باید برطرف کند و موجودات دیر یا زود از بین خواهند رفت. حال به نظر شما همان تعداد انگشت شمار درختان کهنسال بومی و غیر مثمر حاشیه شهر های ما ارزش نگهداری و مراقبت ندارند؟

بیشتر بودن طول عمر نهال بومی

خیلی از اوقات هنگام نهالکاری در محوطه ی خانه ی خود ممکن است با خود بگویید، به هر حال موجودات زیادی به این گیاه دسترسی پیدا نمیکنند تا آن ها را تغذیه کند و یا مامن آنها شود. پس آیا واقعا بهتر است نهال بومی بکارم؟ اما فراموش نکنید که تفاوت بسیاری است بین زنده بودن گیاه و یا موثر بودن آن.

بسیاری از گیاهانی که ما به عنوان درختچه میشناسیم در واقع در اقلیم مادری خود درختانی عظیم الجثه و تنومند هستند. ممکن است ما در حیاط خود درختی بکاریم و از دید ما وضعیت مناسبی داشته باشد. غافل از اینکه این درخت صرفا انرژی کافی برای زنده ماندن برای سالهای کوتاهی خواهد داشت. درختی که در اقلیم خود قادر است صدها سال عمر کند و نقش بسیار موثری در اکوسیستم ایفا کند، در اقلیمی دیگر ممکن است فقط پنجاه سال عمر کند و سپس از بین برود. پس در زمان کاشت نهال سعی کنید عمر و حال خوب نهال را با مقیاس عمر یک درخت بسنجید نه با مقیاس عمر یک انسان. چون قطعا عمر ما انسان ها به دیدن میانسالی نهالهایی که میکاریم قد نمیدهد و فراموش نکنید که یک درخت در آن دوران است که می تواند نقش محیط زیستی خود را به درستی ایفا کند.

نیاز کمتر به آبیاری، کود، آفت کش و سایر افزودنی ها

از آن جایی که درختان بومی هزاران و یا حتی میلیون ها سال تکامل یافته اند تا با شرایط اقلیمی، آفت ها و مواد مغذی موجود در خاک یک منطقه ی خاص خود را وفق دهند، برای با طراوت و سرزنده ماندن آنها نیازی به کود و یا آفت کش های قوی نخواهد بود. حال ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که پس چرا نهالهای بومی کاشته شده نیاز به نگهداری دارند؟ مگر نه اینکه درختان بومی در اقلیم خود به راحتی زنده می مانند؟ در جواب این سوال باید گفت که درختان بومی در صورتی نیاز به نگهداری ندارند که به صورت طبیعی و به دور از محل زندگی انسان روییده باشند. آن بذری که از درخت می افتد تنها در شرایطی ایده آل جوانه زده و تبدیل به نهال می شود. اما نهالی که توسط ما کاشته میشود به اجبار در محل و زمان انتخابی ما کاشته می شود پس طبیعی است که برای مدتی نیاز به نگهداری و سرکشی دارد تا بتواند خود را با شرایط جدید وفق دهد.

زیبا هستند

از همه ی بحث های محیط زیستی هم که بگذریم، هویت بصری هر اقلیم به طور مستقیم با پوشش گیاهی آن منطقه در ارتباط است. تصور کنید درخت های زیبای گز شهر یزد را با درختان کاج و سرو جایگزین کنیم، نخل های زیبای خوزستان را با کهور پاکستانی و کاج، و بلوط زیبای هیرکانی را با اکالیپتوس و کاج. در نهایت چه شاخصه های دیگری ممکن است در زمان سفر به این شهر ها برای شما جذاب و متفاوت باشد وقتی همه جا کاج روییده؟ پوشش گیاهی یکدست و بدون تنوع نه تنها تنوع زیستی را به خطر می اندازد، بلکه هویت های دیداری و فرهنگی را نیز از بین می برد.

در زمان کاشت نهال به چه چیزهایی باید توجه کرد؟

یکم، اقلیم را به درستی شناسایی کنیم و اطلاعات کافی از آن جمع آوری کنیم.

دوم، در مورد نهال بومی بیشتر تحقیق کنیم و گونه های آن را به درستی انتخاب کنیم.

سوم، در زمان کاشت نهال به تنوع زیستی توجه کنیم.

چهارم، اگر زیست بوم و نهال مورد نظر را به خوبی شناختیم و شرایط نگهداری از نهال را داشتیم به کاشت اصولی آن اقدام کنیم.

در صورتی که قصد کمک به محیط زیست را دارید و میخواهید نهالکاری انجام دهید، اما به هر دلیلی اطلاعات کافی و یا فرصت تحقیق را ندارید بهتر است این کار را خود انجام ندهید و به کارشناسان این رشته بسپارید. اسپه با توجه به اقلیم منطقه در نواحی مختلف نهال های بومی می کارد. شما میتوانید با ثبت سفارش کاشت نهال، قدمی هر چند کوچک در جهت حفظ تنوع زیستی مناطق ایران بردارید.

اسـپه

گروه اِسـپه به پشتوانه ی حمایت های شما همواره تلاش می کند تا سطح آگاهی و حساسیت عمومی را نسبت به موضوعات مختلف محیط زیستی افزایش دهد.